Carnaval is een van oorsprong katholiek feest dat vooraf gaat aan de periode van het vasten. Waarschijnlijk vindt het zijn oorsprong in het middeleeuwse Italië, waar het gemaskerd bal veel toeschouwers trok. Vanuit hier waaide het over naar andere delen van Europa.
De precieze oorsprong van het carnaval is niet helemaal duidelijk. Mogelijk is het feest afgeleid van soortgelijke heidense festijnen die al voor de verspreiding van het christendom plaatsvonden. Zo vertoont het carnaval veel overeenkomsten met de Romeinse Saturnaliën en Bacchanalia.
Carnavale
Het is dan ook niet verwonderlijk dat de eerste middeleeuwse vieringen van Carnaval plaatsvonden in de steden van Italië. Met name het Venetiaanse Carnaval , het Carnavale, trok met haar optocht en gemaskerd bal ieder jaar veel toeschouwers. Vanuit Italië sloeg het feest over naar de buurlanden Spanje en Frankrijk, waarna het zich langzaamaan over de rest van Europa verspreidde. Het carnaval vond ieder jaar plaats vlak voor het begin van de vastentijd, de veertig dagen voor Pasen waarin christenen geen vlees mochten eten. Mogelijk stamt de naam van het feest dan ook af van de Latijnse uitdrukking carne vale, dat ‘vaarwel aan het vlees’ betekent. Een andere verklaring is dat Carnaval een verbastering is van het Latijnse woord voor scheepswagen, carrus navalis, wat een verwijzing zou zijn naar de traditionele optochten tijdens het feest.
Tradities van Carnaval
Gedurende de daaropvolgende eeuwen hebben de verschillende regio’s allemaal hun eigen tradities gevormd rondom carnaval. Ook in Nederland is er een duidelijk verschil tussen het Bourgondisch carnaval in Noord-Brabant en het Rijnlands carnaval in Limburg. Zo vindt de Bourgondische variant vooral in cafés en zalen plaats, terwijl de Limburgers carnaval meestal buiten vieren. Daarnaast kennen de Brabanders de traditie om tijdens carnaval de naam van hun dorp of stad aan te passen, terwijl de meeste plaatsen in Limburg dit niet doen. Toch zijn er ook genoeg overeenkomsten te benoemen tussen de beide varianten. Zo is carnaval in beide provincies een feest waarbij muziek, uitbundigheid, optochten en verkleedpartijen centraal staan.
Sociale ommekeer van het feest
Traditioneel gezien begint het echte carnavalsfeest pas de zondag voor het vasten met de machtsoverdracht. Hierbij wordt de symbolische sleutel -en daarmee ook het bestuur- van de stad officieel overgedragen aan Prins Carnaval. De ceremonie staat symbool voor een middeleeuwse traditie, waarbij de sociale orde werd omgedraaid en de arme bevolking tijdelijk de macht overnam. De bevolking kon vervolgens flink de draak steken met de stedelijke adel. Een moderne variant hierop is het Brabantse tonproaten en het Limburgse buutereednen, waarbij de sprekers vaak grappen maken over het lokale bestuur.
De elfde van de elfde
Zowel in Limburg als in Brabant begint het carnavalsseizoen echter al op 11 november: ‘de elfde van de elfde’. Op die gekkendag maakt men namelijk het motto van dat jaar bekend en wordt Prins Carnaval officieel benoemd. Het cijfer elf heeft een bijzondere betekenis binnen het katholicisme, omdat het net voor het heilige getal twaalf komt, en dus symbool staat voor het imperfecte. Het getal staan dan ook bekend als het gekkengetal, een woord wat toevallig ook elf letters telt.
